"De lat ligt hoog en de toewijding is groot"

Interview met Marlene Schrijnders, Erasmusstudent in Berlijn en later gastonderzoeker in Jena.

Je ging voor het eerst naar Duitsland tijdens je Bachelor. Waarom koos je voor Berlijn?

Tijdens citytrips ben ik verliefd geworden op Berlijn. Ik ervaar het als heel andere wereld dan mijn geboortestad Amsterdam en houd enorm van de ruimte, de cultuur, het groen, de Spree, de diversiteit. Je bent binnen no time vanuit hartje stad in de natuur. Ik ben gefascineerd door de geschiedenis die overal in en rond Berlijn door industriële bouwwerken, Pruisische monumenten en experimentele architectuur uitgeademd wordt. Een lange wandeling door Berlijn is voor mij een spannende en inspirerende ontdekkingsreis. Ik heb gekozen voor een Erasmussemester aan de Freie Universität, omdat ik aan de UvA een vrije minor met focus op film deed. Ik kon aan de FU mastervakken binnen de studie filmwetenschap kiezen die mij qua niveau een uitdaging leken en qua onderwerpen aanspraken. Zomede kon ik een Duitse invalshoek toevoegen aan mijn studie.

Hoe ben daarna weer in Duitsland terecht gekomen?

Na mijn Bachelor Duitse taal en cultuur heb ik de Master Duitslandstudies gedaan. Voor mijn masterscriptie over jeugdmuziekcultuur in Oost-Duitsland heb ik drie maanden onderzoek gedaan in Berlijn. Na mijn afstuderen heb ik als gastwetenschapper aan de Friedrich-Schiller-Universität Jena deelgenomen aan de Doktorandenschule waarin moderne Duitse geschiedenis centraal staat. Daar ben ik begonnen met het werken aan een promotievoorstel. Hiervoor kreeg ik het DIA-Stipendium. In 2014 heb ik een PhD-plek binnen German Studies inclusief beurs aan de University of Birmingham aangeboden gekregen. Mijn promotieonderzoek richt zich op muziek en subcultuur in de jaren ‘80 waarvoor ik wederom de archieven in Berlijn ben ingegaan.

Wat had je van stad en studie verwacht en hoe pakte dat uit?

Toen ik naar Berlijn vertrok kende ik de stad al redelijk goed, wat een voordeel was. Ik voelde me er vrijwel meteen thuis. Toch heb ik Berlijn pas écht goed leren kennen toen ik er woonde, want dat is toch heel anders dan een weekje vakantie in Berlijn. Binnen mijn studierichting aan de FU voelde ik me als Erasmusstudent meteen in de groep opgenomen. Het contact met medestudenten en docenten liep van begin af aan soepel. Men was geïnteresseerd in mijn achtergrond en nodigde me uit voor feestjes en concerten. Ik had verwacht dat het lastiger zou zijn vrienden te maken. Maar uiteindelijk ging het als vanzelf, ook buiten de studie.

Van de studie verwachtte ik dat het niveau hoog zou liggen en dit werd bevestigd. Ik was er vanuit gegaan dat de sfeer op de universiteit en tijdens de colleges formeler zou zijn. Ik denk dat dit lag aan het feit dat de studie filmwetenschap en het bijbehorende gebouw klein en overzichtelijk zijn. De omgang tussen docenten en studenten was redelijk informeel, dat voelde voor mij vertrouwd en prettig. De Doktorandenschule in Jena was eveneens een zeer leerzame ervaring en vind ik een heel goed initiatief, omdat het de mogelijkheid biedt voor (aankomende) PhD-studenten om op de hoogte te blijven van elkaars onderzoek en elkaar feedback te geven. Academische uitwisseling en openheid voor nieuwe onderzoeksthema’s vormen een belangrijk aspect binnen het (aankomend) promotietraject. Dit vond ik enorm nuttig voor het opzetten van mijn eigen onderzoeksconcept en voor het uitbreiden van mijn netwerk.

Hoe vind je de Duitse universiteitscultuur in tegenstelling tot de Nederlandse?

Ik denk dat het van de studie en de universiteit afhangt. Ik heb de indruk dat over het algemeen de Duitse universiteitscultuur soms meer naar een formele en traditionele academische cultuur neigt. Men spreekt elkaar doorgaans met ‘u’ en achternamen aan. Wat ik positief vind is dat studenten worden gestimuleerd tot elkaar feedback en tips geven. Men probeert elkaar zo goed mogelijk verder te helpen met het eigen onderzoek. Ook had ik de indruk dat men zich erg in onderwerpen verdiept, ook al betreft het niet het eigen onderzoeksonderwerp. Concepten en vragen worden tot in detail besproken en er is ruimte voor verschillende ideeën. Ik was onder de indruk van de kennis die menig Duits student paraat lijkt te hebben, en de manier waarop geargumenteerd en gepresenteerd wordt. De lat ligt hoog en de toewijding is groot. Wanneer men elkaar kritiek geeft is deze vaak scherp en uitgebreid. Bovendien viel mij op dat studenten in de pauzes en na colleges graag verder discussiëren en filosoferen, soms met docenten.

Binnen de geschiedwetenschap worden ‘klassieke’ methodes en invalshoeken vaak nog verkozen. Er lijken bepaalde aannames te zijn over hoe het wel of niet ‘hoort’, bijvoorbeeld wat betreft manieren van het formuleren en beargumenteren van vraagstellingen en antwoorden. In Nederland en Engeland zijn interdisciplinaire perspectieven en een verminderd gebruik van vakjargon al wat meer verspreid heb ik de indruk.

Was er iets in Duitsland dat jou speciaal verraste of verbaasde?

Wat mij aan de FU opviel en verraste is dat de wc-ruimtes beplakt waren met politieke actiestickers en leuzen, en dat de prikborden in de wandelgangen voor soortgelijke idealistische opvattingen en levensstijlen worden benut. Dat heb ik aan de UvA nooit zo gezien. Ik heb het gevoel gekregen dat er in Duitsland een grotere symbolische kloof tussen de academische en niet-academische wereld bestaat, in elk geval in het denken. Men lijkt een expliciet bewustzijn uit te willen dragen van zijn of haar universitaire rol en status, waar kennelijk bepaalde gedragscodes en opvattingen bij ‘horen’. Misschien is dat een overblijfsel van universitaire tradities uit de jaren 60 die gedeeltelijk voortgezet worden. Überhaupt is het mij in Berlijn ook opgevallen dat er blijkbaar een grote behoefte is tot een soort ‘public urban communication’: het uiten van meningen via stickers, tekeningen en leuzen op lantaarnpalen en gebouwen, hetgeen een erg interessant fenomeen is naar mijn mening.

Is het anders dan in Nederland om praktische zaken als een woning te regelen?

In Duitsland zijn huurwoningen vergeleken met Nederland en Engeland doorgaans goedkoper. Het verschilt wel per stad. In Berlijn was er tot en met 2009 nog een ruime keuze, maar sinds de vraag daar enorm is gegroeid, is het steeds meer een kwestie van geluk geworden om snel aan een goedkope woning te komen. Andere praktische zaken zoals het regelen van inschrijvingen, een bankrekening openen e.d., zijn in mijn ervaring zoals in elk land nu eenmaal verbonden met bureaucratische handelingen en ergernissen. Het is een kwestie van geduld, zeker op het moment dat je één van de honderden of duizenden nieuwe studenten bent. Voor een buitenlandse student zijn de procedures nieuw en dus soms onduidelijk.

In 2009 ben ik onvoldoende voorbereid naar Berlijn vertrokken. Daardoor was het aanvankelijk allemaal een beetje overweldigend, maar door ‘learning by doing’ en hulp van medestudenten kwam het uiteindelijk helemaal goed. Door deze ervaring ben ik nu beter voorbereid en een stuk zelfverzekerder naar het buitenland vertrokken.

Wat voor tips heb je voor studenten die in Duitsland gaan studeren?

Een goede voorbereiding, vooral qua papierwerk, is het halve werk. Google van tevoren wat je nodig hebt en hoe de bureaucratische procedures geregeld zijn. Als je op zoek gaat naar een (tijdelijke) woning of kamer is de kans groot dat de verhuurder een aantal officiële persoonlijke documenten, bewijzen, inschrijvingen, verklaringen etc. vraagt. Het is handig om een mapje met alle benodigde papieren klaar te hebben en mee te nemen naar bezichtigingen. Voor afspraken is bellen vaak beter dan mailen. Zorg ervoor dat je desnoods meteen naar een bezichtiging kunt. Voor inschrijvingen bij de universiteit en het Bürgeramt kun je openingstijden en locaties online opzoeken, indien mogelijk alvast afspraken maken. Ook is het altijd handig om een to do lijst bij te houden. Je kunt ook meestal wel hulp en advies aan andere studenten en ervaringsdeskundigen te vragen.

Verder zou ik aanraden om een kamer of woning te huren die je echt bevalt, dat je je bij eventuele huisgenoten en in je nieuwe buurt op je gemak voelt. Voor een bezichtiging ga ik altijd even door de buurt wandelen om te ervaren hoe het er ‘voelt’, of het goed bereikbaar is, of er winkels zitten etc. Ook al is het tijdelijk, het is belangrijk dat je je thuis voelt en volop van je buitenlandstudie kunt profiteren en genieten.

Als je terugkijkt op je tijd in Duitsland, wat heb je er geleerd?

Studeren in Duitsland is een gouden kans, omdat het land op academisch en cultureel gebied enorm veel te bieden heeft. Studeren aan een Duitse universiteit biedt een andere kijk op en is een verrijking van de eigen studierichting. Je ontwikkelt nieuwe vaardigheden en vergroot je horizon. Het contact met internationale studenten is enorm nuttig en leuk. Naast je studie is er altijd wel iets te doen; je stad verkennen, een andere stad bezoeken, gebruik maken van de rijkdom aan musea, wetenschappelijke instituten, archieven, bibliotheken, monumenten etc. Er ligt een schat aan kennis en informatie waar je als student de vruchten van kunt plukken.

Tijdens mijn tijd in Berlijn heb ik mij verdiept in de geschiedenis en cultuur en daarbij mijn ‘eigen Berlijn’ gecreëerd met favoriete plekken, vaste adressen en een stabiel netwerk. Er is er altijd wel weer iets nieuws te ontdekken in een stad met een dynamische ontwikkeling. Mijn studietijd aan de FU, in Jena en mijn archiefonderzoek in Berlijn zijn een enorme verrijking geweest die ik absoluut niet had willen en kunnen missen. Mijn Duits is met sprongen vooruitgegaan. Ik heb een stabiele basis kunnen leggen voor een academische carrière die erg spannend en veelzijdig is. De diverse belevenissen tijdens mijn studie in Duitsland zijn de optimale voorbereiding geweest op mijn bestaan als internationaal en interdisciplinair georiënteerde PhD-onderzoeker.